نگاهی به فیلم تلفن همراه رئیس جمهور
- بازیگران: مهدی هاشمی ـ بهناز جعفری ـ نیکی کریمی و …
- فیلم نامه: جابرقاسمعلی
- کارگردان: علی عطشانی
- ۸۹ دقیقه؛ سال ۱۳۹۰
- ستاره ها: ـ
- این یادداشت روی سایت آکادمی هنر منتشر شده است. (اینجا)
تلفنِ همراهِ قربان
خلاصه ی داستان: قربان، مردِ میانسالِ فقیری ست که کارش حمل و نقل وسایل خانگی ست. او برای کارش به موبایل نیاز دارد و صاحب کارش آن را در اختیار او قرار می دهد. قربان برای موبایل خطی می خرد و این آغاز گرفتاری هایش است؛ افرادِ مختلفی به او زنگ می زنند و در حالیکه او را رئیس جمهور خطاب می کنند، مشکلاتشان را در میان می گذارند …
یادداشت: با اغماض بسیار زیاد، ایده ی اولیه ی داستان را می پذیریم؛ اینکه خط تلفن رئیس جمهورِ یک کشور، به شکلی به دستِ یکی از افرادِ جامعه بیفتد. اگر این ایده و متعاقب آن این فیلم، به مکان خاصی اشاره نمی کرد و کشوری فرضی را مدّ نظر قرار می داد، آنوقت می شد تمام و کمال این ایده را پذیرفت اما در حالِ حاضر و با توجه به اشاره ی داستان به شخصیت های حقیقی و مکان های قابل لمس، ماجرا در ذهن بیننده تا حدودِ زیادی دور از منطق جلوه می کند و علامت سئوال های زیادی برایش شکل می گیرد: این خط چگونه دست به دست گشته؟ آیا رسیدن به شماره تلفن رئیس جمهورِ یک کشور، به همین راحتی ست؟ آیا اصلاً یک رئیس جمهور، با آن حجمِ کار و با آن رتبه ی سیاسی و خدم و حشم، می تواند با موبایل سر و کاری داشته باشد؟ حتی اگر منطقِ این ایده را بر مبنای لحن کمیک فیلم بسنجیم، باز هم این سئوالات رهایمان نمی کنند مگر اینکه توجیه نویسنده این باشد که این خط، مربوط به زمانی است که شخصِ مورد نظر هنوز رئیس جمهور نشده بود که اگر اینطور تصور کنیم، چیزی در داستان گفته نمی شود تا دلالتی بر این ادعای فرضی باشد و تازه در این حالت هم باز ماجرا از لحاظ منطقی، آنقدرها محکم نیست. بهرحال ایده ی داستان، از همان ابتدای امر، بسیار غیرواقعی و غیرمنطقی جلوه می کند و به قول معروف، خانه از پای بست ویران است.
این فیلم به معنای واقعی کلمه، فیلمِ بی ظرافتی است. از همان ابتدا، وقتی قربان از صاحب کارش موبایل می گیرد و به خانه می آورد، همسر و فرزندش، چنان رفتار می کنند که انگار تاکنون در زندگی خودشان موبایل ندیده اند. یک خانواده هر چقدر هم که فقیر باشد، امکان ندارد چنین عکس العمل اغراق آمیزی در قبالِ دیدنِ یک موبایل، آنهم نه از نوعِ پیشرفته و جدیدش و آنهم در این دور و زمانه که هر موجودی یک موبایل دارد، نشان دهد. این عکس العملِ بی ظرافت و غیرمنطقی بیشتر از اینکه تقصیرِ نویسنده باشد، تقصیرِ کارگردان است، و در این فیلم، ضعف در فیلم نامه از یکسو و ضعف در پرداختِ کارگردان از سوی دیگر، به شمشیرِ دو لبه ای تبدیل شده که همه چیز را به قهقرا می بَرَد. در ادامه، زمانی که قربان، برای خودش خط می خرد، تماس های مداومِ مردم آغاز می شود و به خیالِ اینکه در حال صحبت با رئیس جمهور یا مثلاً منشی اش هستند، با او درد دل می کنند و این سکانس های تماسِ مردم، پی در پی و البته بدون ظرافت، به دنبالِ هم ردیف شده اند. لطفاً به ترتیبِ قرار گرفتنِ این سکانس ها دقت کنید: قربان هنوز موبایل را گرفته نگرفته، اولین تماس از سوی کسی که می خواهد با رئیس جمهور حرف بزند، صورت می گیرد. درست در سکانس بعدی، قربان پشت فرمانِ ماشینش نشسته که باز هم شخص دیگری زنگ می زند و همین صحبت کردن با موبایل در پشت فرمان، باعث می شود که از سوی پلیس جریمه شود. در سکانس بعدی، قربان، همسر و دخترش را در خانه می بینیم که این بار دخترِ خانواده دارد اس ام اس های رسیده برای رئیس جمهور را می خواند ( این صحنه های خانه، از لحاظ پرداختِ بصریِ کارگردان، از بدترین صحنه ها هستند؛ ما چند باری خانه ی قربان را می بینیم و هر بار، کارگردان سعی کرده هر سه نفر را در کادر داشته باشد. آن ها همیشه نشسته اند، به کاری مشغولند و فقط حرف می زنند، که بسیار تحمیلی به نظر می رسد ). سکانس بعد، باز هم تلفنِ قربان زنگ می خورد و این بار زنی پشت خط است که برای عمل بچه اش پول می خواهد. در دو سکانس بعدی، یک مهمانی در خانه ی قربان جریان دارد که باز هم زنگ خوردنِ تلفنِ قربان ادامه دارد. به خوبی پیداست که فیلم نامه نویس، بدون طی کردنِ یک خطِ سیرِ منطقی و ظریف، تنها می خواسته کاری کند که داستان به اینجا کشیده شود که قربان برود و خط موبایل را پس بدهد. تمام این سکانس های پشتِ هم ردیف شده، چه در اجرا و چه در انتقال اطلاعات به بیننده و پیش بردنِ درام، در حدّ بسیار ضعیفی عمل می کنند. به عنوان مثال، در همان سکانس مهمانی، جز چند شوخی سَبُک که باجناقِ یزدیِ قربان، مسعود ( اکبر عبدی ) به زبان می آورد، هیچ اتفاق دیگری نمی افتد. حالا جالب اینجاست که در همین صحنه، پسری زنگ می زند و از رئیس جمهور می پرسد که آیا طرفدارِ آبی ست یا قرمز؟! اجرای ضعیفِ کارگردان، لحظاتِ فقیرِ فیلم نامه را رقت انگیزتر هم جلوه می دهد. دقت کنید به جایی که قربانِ کلافه شده از اینهمه تماس های اشتباه، می رود تا خطش را به همان مردی که خط را از او خریده بود، بفروشد اما متوجه می شود مرد، کلاهبرداری بوده که آدرسش را اشتباه داده. در اینجا ناگهان موسیقی سوزناکی آغاز می شود و دوربین ـ لابد برای نشان دادنِ تنهایی قربان! ـ به سمتِ بالا کرین می کند و بیننده به این فکر می افتد که چه چیزِ این لحظه، اینقدر غم انگیز و ناراحت کننده است که کارگردان اینطور در نشان دادنش اغراق به خرج داده است؟ تا اینجای فیلم، با سکانس هایی ضعیف مواجهیم که اکثرشان کاربردِ دراماتیکی ندارند اما ادامه ی داستان، از این هم بدتر است! گره بعدی قرار است جایی اتفاق بیفتد که قربان از پس دادنِ خط پشیمان می شود. این روندِ تغییر، نه تنها سریع اتفاق می افتد و بدونِ پیش زمینه ای درست، بلکه بی ظرافتیِ فیلم نامه نویس و کارگردان برای به ثمر نشاندنِ تحول شخصیت شان، آنقدر زیاد است که باز هم با سکانسی بی هویت و تقریباً اضافه مواجه می شویم. آنجایی را می گویم که قربان و دوستِ دغلش در وانت نشسته اند و دوستِ او نقشه دارد که از طریقِ همین موبایل به پول و پله ای حسابی برسد. ابتدای امر، زن زنگ زده و گفته اگر کمکم نکنید، خود را آتش می زنم که ظاهراً همین تهدید باعث می شود قربان از پس دادنِ خط پشیمان شود. در ادامه ی همین صحنه، بازیگرِ معروفی به نامِ گلکار (!) به موبایل زنگ می زند و شکایت می کند که چرا ممنوع الکار شده است. سپس دوستِ قربان سعی می کند با کلک، پولی از این بازیگر بگیرد که در میانه ی تماس، قربان گوشی را می گذارد و از ادامه ی نقشه منصرف می شود. سپس دوستِ او، موبایل را می دزدد و فرار می کند که چند ثانیه بعد، یک موتوری به کمک قربان می آید و موبایل را به او پس می دهد. از شوخی بسیار دم دستی و بچه گانه و سَبُکِ “گلکار” که بگذریم، آن فرارِ بی معنا و بلافاصله دستگیر شدنِ دوستِ قربان، چه معنا و کارکردی در مسیر داستان ایفا می کند؟ همه ی این حرف ها را بگذارید در کنارِ اجرای گل درشتِ کارگردان و آن زاویه ی رو به پایینش از این دو نفر که در وانت نشسته اند، تا متوجه بشوید که با چه لحظه ی بی معنا و بی کارکردی در طولِ داستان روبرو هستید. از این دست سکانس های بی کارکرد و بی تأثیر، در این فیلم زیاد دیده می شود که اشاره کردن به تک تکِ آن ها، کاری ست بی فایده و البته خسته کننده. از همه بدتر، صحنه ای ست که از دفترِ ریاست جمهوری به قربان زنگ می زنند و می گویند که شخصِ رئیس جمهور می خواهد با او صحبت کند. قربان، دستپاچه، گوشی را می گیرد و درباره ی اینکه باید به دردِ مردم رسید، به رئیس جمهور اندرز می دهد بدونِ اینکه در نهایت بفهمیم اصلاً علتِ زنگ زدنِ رئیس جمهور چه بوده و پشت تلفن چه چیزهایی به قربان گفته. کار تا جایی پیش می رود که حتی تنها داستانکِ فرعیِ فیلم که فقط و فقط برای خالی نبودنِ عریضه ( یا به قولِ قربان، خالی نبودنِ غریزه! ) طراحی شده، هم پیش پا افتاده و سطحی است و هم اصلاً وجودش هیچ ضرورتی ندارد. ماجرای مشکوک شدنِ همسرِ قربان را می گویم. او که از دستِ تلفن های وقت و بی وقتی که به قربان می شود، شاکی ست ناگهان ـ طبقِ معمول ـ در یک سکانسِ بسیار ابتدایی چه از لحاظ فیلم نامه و چه از لحاظِ کارگردانی، مطمئن می شود که قربان زنِ دومی اختیار کرده است. در این سکانس، وقتی خانم طیبی ( نیکی کریمی ) به قربان زنگ می زند، او ( قربان ) گوشی را برمی دارد و به جای اینکه برود در گوشه ای خلوت و با زن حرف بزند، همانجا وسطِ پذیرایی می ایستد و زمزمه کنان صحبت می کند تا درست و حسابی، شکِ همسرش را برانگیزد! بعد هم همسر قربان قهر می کند و از خانه می رود. اما با از حال رفتنِ دخترشان، به بیمارستان می آید و آنجا بالاخره با خانم طیبی روبرو می شود که با او همدردی می کند و ماجرای شکِ همسرِ قربان به او، در همین لحظه به اتمام می رسد بدونِ اینکه معلوم شود بالاخره همسرِ او چگونه قبول کرده که خانمِ طیبی زنِ دومِ قربان نیست؟
اما ماجرا به همینجا ختم نمی شود: از شوخی های سطحِ پایینِ فیلم که بگذریم، موبایلِ رئیس جمهور، بهانه ی خوبی به دستِ سازندگانِ اثر داده که تا جایی که دلشان می خواهد شعار بدهند و ـ مثلاً ـ نقد اجتماعی بکنند. از آن سکانسِ ـ باز هم بی کارکردِ ـ صحبت رفتگر و قربان، که رفتگر می گوید هر کسی می تواند رئیس جمهور باشد به شرطی که قدر و قیمتش را بداند، بگیرید تا آدم های مختلفی که زنگ می زنند و از شرایطِ موجود شکایت می کنند و ما هم همراهِ قربان، مجبوریم بنشینیم و شعارهای پی در پیِ این آدم ها ( و در واقع سازندگانِ فیلم ) را بشنویم بدونِ اینکه برعکسِ قربان، بخواهیم جدی شان بگیریم. اما قربان، برخلافِ ما، ظاهراً این حرف ها را بیش از حد جدی می گیرد و در ادامه ی داستان با توجه به فشارِ بیکاری از یک سو و تماس های پی در پی مردم از سوی دیگر، در یک پیچشِ به شدت غیرقابلِ باور و همچنان بی ظرافت، سر به دیوانگی می گذارد و اینطور تصور می کند که واقعاً رئیس جمهور است و از آنجایی که هیچ چیزِ این فیلم در جای خودش قرار نگرفته، طبیعتاً باور کردنِ چنین جنونی هم اصولاً به شوخی شبیه است. حالا جالب اینجاست که در آن صحنه ی پایانی که بسیار شبیه “سانست بلوار” شاهکار وایلدرِ فقید است، در حالیکه از تیمارستان آمده اند تا قربان را ببرند و او برای اهالی دست تکان می دهد و در خیالِ خودش به ابرازِ احساساتِ آن ها جواب می دهد، در لحظه ی پایانی، کارگردان، ماشینی اسکورت شده را نشانمان می دهد تا به خیالِ خودش ( یعنی کارگردان !) ما را دچار شک و شبهه کند، که این هم بهرحال بیشتر به یک شوخیِ بی مزه شبیه است تا پایانی مثلاً تفکربرانگیز و دوپهلو، چون خلاصه این قربان است که مجنون شده نه مای بیننده!
برای خالی نبودن غریزه!
حدس میزنم نمره فیلم زیر نیم بوده. آره؟ لطفا پاسخ دهید
نمره احتمالا همین بوده که می‌بینید. من الان یادم نیست دقیقاً چرا بهش چنین نمره‌ای دادم!