نگاهی موردی به آداب و رسوم سینما رفتن در ترکیه
- این یادداشت در شماره ۵۶۴ مجله «فیلم» منتشر شده است
- رسم‌الخط این یادداشت برطبق رسم‌الخط مجله «فیلم» تنظیم شده است
.
آدابی و ترتیبی بجوی…
.
هر جای دنیا، سینما رفتن آداب و ترتیب خودش را دارد. به‌فراخور فرهنگ یک جامعه، اهمیت هنر در جامعه و میزان پیشرفت و نحوه نگاه مردم و مسئولان به پدیده مهمی مانند سینما و البته خیلی عوامل دیگر، آداب سینما رفتن متفاوت است. این آداب می‌تواند از زمانی که شما بلیت را به شکل اینترنتی خریداری می‌کنید، از شکل خرید شما و راحت بودن استفاده از سایت مربوطه برای رزرو بلیت آغاز شود و به مسائلی مانند حال‌وهوای سالن‌های نمایش و نوع صندلی‌ها و کیفیت فیلم روی پرده و حتی این‌که چه خوردنی‌هایی با خودتان به سینما بیاورید یا نیاورید ختم شود. احتمالاً آن‌طور که مردم در بمبئی به سینما می‌روند با آن شکلی که در تفلیس یا نیویورک به سینما می‌روند، متفاوت باشد. هر چند نهایتش این است که در سالن تاریک می‌نشینند، فیلم را تماشا می‌کنند و هیچ سالنی در هیچ جای دنیا با چراغ روشن فیلم نمایش نمی‌دهد. اما پیش از رسیدن به این مرحله اصلی‌ست که همه‌چیز را تبدیل به یک مراسم و آیین می‌کند؛ مراسمی که برای مخاطب‌های جدی‌تر سینما بسیار مهم است.
ترکیه از آن دست کشورهایی‌ست که در تمام شهرهایش به جز دو شهر دورافتاده و کوچک «شیرناک» و «آرداهان» سالن سینما وجود دارد و طبق آخرین آمار تعدادشان به ۲۸۵۸ عدد می‌رسد. در طی سال ۲۰۱۸ حدود ۳۹ میلیون نفر فیلم‌های داخلی را تماشا کردند و حدود ۲۶ میلیون نفر هم فیلم‌های خارجی. یا به بیان بهتر، ۳۹ میلیون بار فیلم‌های داخلی دیده شدند و ۲۶ میلیون بار فیلم‌های خارجی. به این نکته هم باید توجه کرد که قیمت بلیت در سینماهای ترکیه با توجه به نوع و کیفیت سالن‌ها و هم‌چنین شهرهایی که سالن‌ها در آن واقع شده، نوسان زیادی دارد؛ از ۱۰ لیر تا ۳۱ لیر، با ذکر این نکته که تا زمان نوشتن این مطلب، هر لیر ترکیه نزدیک به دو هزار تومان بود و به این شکل می‌توانید قیمت بلیت‌های سینماهای ترکیه به پول خودمان را محاسبه کنید.
اما برای فیلم دیدن در ترکیه چه کارهایی باید کرد؟ چه اتفاق‌هایی ممکن است در این مسیر بیفتد؟ چه آداب و رسومی برای تماشای فیلم روی پرده وجود دارد؟ به چند مورد اشاره خواهم کرد.
.
«باهشیش»
یا همان «بخشش» یکی از رسومی‌ست که از قدیم در سینماهای ترکیه وجود داشته و هنوز هم در سالن‌های قدیمی‌تر دیده می‌شود. همگی‌مان با مرد چراغ‌قوه‌به‌دستی که در تاریکی سالن سینما و با نور انداختن لای صندلی‌ها جای مورد نظرمان را پیدا می‌کرد آشنا هستیم. حالا دیگر کم‌تر پیش می‌آید کسی در میانه فیلم وارد سالن شود و یا اگر هم این اتفاق بیفتد، لااقل در سالن‌های پیشرفته‌تر نورپردازی به شکلی‌ست که حتی در هنگام پخش فیلم و در تاریکی، بدون نیاز به کسی که برای‌مان نور نگه دارد، می‌توان از میان صندلی‌ها و مردم عبور کرد و به جای مورد نظر رسید. به همین دلیل است که دیگر چندان هم از آن مرد چراغ‌قوه‌به‌دست خبری نیست. در ایران اگر در سالن‌هایی که قدمت بیش‌تری دارند و براساس تکنولوژی روز ساخته نشده‌اند، مرد چراغ‌قوه‌به‌دست حضور داشته باشد (که معمولاً هم حضور دارد)، هیچ‌وقت پیش نیامده که دست در جیب کنیم و به او پولی بدهیم. اما این رسم در ترکیه برقرار است و به آن «باهشیش» (بخشش) می‌گویند که همان «انعام» خودمان یا به قول انگلیسی‌ها «تیپ» است. بله! شما در همان تاریکی، باید دم دست خودتان پول خرد، در حد دوسه لیر (و اگر دست‌ودل‌باز هستید حتی پنج‌شش لیر) داشته باشید و بعد از این که مرد چراغ‌قوه‌به‌دست راه را به شما نشان داد، پول خرد را کف دستش بگذارید، سر جای‌تان بنشینید و فیلم را ببینید. این رسم به آن معنا نیست که اگر پولی کف دست راهنما نگذارید، به شما چیزی خواهد گفت یا شما را از سالن بیرون خواهد کرد، نه! یک بار برای من چنین اتفاقی افتاد و در حالی که تیتراژ ابتدایی فیلمی را از دست داده بودم، خودم را با عجله به سالن رساندم تا مبادا شروع داستان را نبینم و در این عجله از یاد بردم که انعام مرد راهنما را بدهم. در میانه‌های فیلم ناگهان یادم آمد این رسم را به جا نیاورده‌ام و بعد از پایان فیلم سراغ مرد رفتم، از او عذرخواهی کردم و خواستم انعامش را بدهم که البته قبول نکرد. در نتیجه اگر انعام هم ندهید، اتفاقی نمی‌افتد اما بهتر است این کار را بکنید تا رسم و رسوم را به جا آورده باشید. حالا مرد چراغ‌قوه‌به‌دستی که من باهاش برخورد کردم آدم باحالی بود، دلیل نمی‌شود همه‌شان این‌طوری باشند.
.
انتخاب صندلی
اگر قرار باشد بلیت را به شکل اینترنتی بخرید که می‌توانید به‌راحتی صندلی خودتان را انتخاب کنید. تا این‌جای کار چیزی‌ست که در ایران هم رایج است. اما اگر قرار باشد حضوری بلیت بخرید، اتفاق جالبی می‌افتد که متأسفانه در ایران رایج نیست. این جا اگر قرار باشد به شکل حضوری بلیت بخرید، اگر سالن پر نباشد (که اغلب هم نیست) هیچ‌گاه از شما نمی‌پرسند کدام صندلی را می‌خواهید. خیلی اتفاق می‌افتد صندلی‌هایی که برای تماشاگر انتخاب شده‌اند، به دلایل مختلف راضی‌کننده نیستند. کسی که بلیت را به شکل سرخود صادر می‌کند، خبر ندارد که تماشاگر چه عادت‌ها و چه مشکلاتی دارد. فرض کنید شاید تماشاگر از این که روی صندلی‌های وسط سالن بنشیند، دچار وحشت می‌شود (باور بفرمایید چنین موردی واقعی‌ست؛ مانند کسی که از سوار شدن به آسانسور یا پله‌برقی می‌ترسد) یا شاید وقتی روی صندلی‌های ته سالن بنشیند، به دلیل مشکل چشم‌هایش دیدن تصاویر شفاف روی پرده برایش امکان‌پذیر نباشد. در نتیجه وقتی صادرکننده بلیت، سرخود شماره صندلی را انتخاب می‌کند، از همان ابتدا حس آزادی ذهن و تخیل تماشاگر را زندانی می‌کند و این شروع خوبی برای غرق شدن در رویا و داستان نیست. البته گاهی به چشم خود دیده‌ام که بعضی از تماشاگرها به صادرکننده بلیت می‌گویند که به دلیل فلان مشکل، بهمان صندلی را به او بدهند که همیشه هم با جواب مثبت مواجه نمی‌شوند اما این موضوع به هیچ عنوان همه‌گیر نیست و اصولاً در ایران مسئولانی که به شکل حضوری برای تماشاگر بلیت صادر می‌کنند، این چیزها برای‌شان تعریف‌نشده است.
اما در ترکیه صادر شدن بلیت حضوری به دو شکل اتفاق می‌افتد. اگر سالنی که قرار است فیلم را در آن ببینید، پیشرفته و مد روز باشد، وقتی به گیشه می‌رسید و پول را پرداخت می‌کنید، کنار مسئول گیشه، مونیتوری وجود دارد که صفحه‌اش رو به شماست. به محضی که نام فیلم مورد نظرتان را می‌گویید، روی صفحه مونیتور، تعداد صندلی‌های آن سالن و هم‌چنین میزان پر بودنش را خواهید دید (یعنی عین همان اتفاقی که هنگام خرید اینترنتی بلیت با آن مواجه می‌شوید). پس از این دو اتفاق می‌تواند بیفتد. یا شما با توجه به تصویر سالن مورد نظرتان و در نظر گرفتن سلیقه خودتان، نام یک صندلی را می‌گویید (مثلاً صندلی شماره ۵ از ردیف E) و مسئول مربوطه آن را برای شما ثبت می‌کند که می‌توانید روی همان مونیتور، صندلی خودتان را که به رنگ سبز در آمده ببینید. یا در اتفاق دوم که خیلی پیشرفته‌تر هم است، خودتان به شکل لمسی، صندلی مورد نظرتان را نشانه‌گذاری می‌کنید که در این صورت آن صندلی برای شما ثبت و بلیت صادر می‌شود بدون این که نیاز باشد به مسئول گیشه شماره صندلی را اعلام کنید.
اما در شکل دوم صادر شدن بلیت حضوری که در سالن‌های قدیمی‌تر جریان دارد، دیگر از مونیتور و این حرف‌ها خبری نیست. تنها مسئول گیشه، طبق همان چیزی که در ترکیه تعریف شده است و در ایران نه، از شما می‌پرسد دوست دارید کدام صندلی را به نام‌تان ثبت کند. در این حالت، طبیعتاً نمی‌توانید صندلی دقیق را اعلام کنید اما به شکل حدودی می‌توانید مشخص کنید به عنوان مثال در میانه‌های سالن صندلی می‌خواهید یا دوست دارید روی قسمت‌های جلو یا عقب سالن بنشینید. به هر حال در این حالت هم شما همان احساس آزادی را خواهید داشت و هیچ‌گاه مجبور نخواهید بود جایی بنشینید که دوست ندارید. به نظر می‌رسد این اتفاق می‌تواند در ایران هم بیفتد تا به این شکل مخاطب از همان آغاز کار و پیش از شروع فیلم، وارد تعامل با «سینما» شود.
.
بلیت‌پاره‌کن
در ایران چه بلیت را اینترنتی تهیه کنید و چه حضوری، در نهایت یکی پیدا می‌شود که آن را پاره کند. یعنی انگار اگر این بلیت را پاره نکنند، نمی‌شود. هنوز هم حکمت این موضوع را متوجه نشده‌ام و خیلی دوست دارم بدانم چرا این کار را می‌کنند. اما در ترکیه کسی بلیت را پاره نمی‌کند، یا لااقل در تمام این سال‌ها من با این موضوع مواجه نشده‌ام. در سالن‌های قدیمی‌تر، همان مرد چراغ‌قوه‌به‌دستی که از شما انعام هم می‌گیرد، بلیت شما را چه حضوری خریده باشید و چه اینترنتی، نگاه می‌کند و صندلی مورد نظرتان را نشان می‌دهد. اما در سالن‌های جدید، سیستم بارکدخوان راه‌اندازی کرده‌اند که بدون نیاز به انسان، و تنها با خواندن بارکدهای بلیتی که حضوری یا اینترنتی خریده‌اید، شما را به لابی سینما راه می‌دهد. درست مثل سیستمی که در متروها و ایستگاه‌های اتوبوس شهری حاکم است. دستگاه، بلیتی را که بارکدش را چند سانتی‌متر دورتر از چشم الکترونیکش نگه داشته‌اید، می‌خواند و بعد از تأیید، درِ کوچکِ اتوماتیک باز می‌شود و شما وارد لابی می‌شوید، سالن و سپس صندلی مورد نظرتان را پیدا می‌کنید و می‌نشینید و فیلم آغاز می‌شود. خلاصه کسی پیدا نمی‌شود بلیتی‌چیزی پاره کند.
.
آنتراکت
یکی از بهترین اتفاق‌هایی که در سالن‌های سینمای ترکیه می‌افتد، استراحتی‌ست که در میانه فیلم صورت می‌گیرد. چه فیلمی هشتاد دقیقه‌ای روی پرده باشد و چه سه ساعته، درست در میانه‌های آن، چراغ‌ها روشن می‌شوند و به اندازه ده دقیقه آنتراکت می‌دهند. به هر حال آمده‌ایم فیلم ببینیم و لذتش را ببریم و قرار نیست شکنجه بشویم. این عادت خوب باعث می‌شود تماشاگر خودش را بازیابی کند، به دستشویی سری بزند، سیگاری بکشد و حتی قهوه‌ای بخورد تا فکر و ذهنش سر جا بیاید و بیش از پیش برای دیدن ادامه فیلم آماده باشد. حتی تماشاگران جدی‌تر، در این آنتراکت، فرصت پیدا می‌کنند درباره فیلم اختلاط کنند و نظرهای‌شان را بگویند. اگر با فیلم بدی سروکار داشته باشیم، این «میان‌پرده» از چرت زدن و حتی خوابیدن و خسته شدن تماشاگر جلوگیری خواهد کرد. اگر هم با فیلم خوبی طرف باشیم که این استراحت میان فیلم، اتفاقاً هیجان و لذت دیدن ادامه داستان را بیش‌تر هم خواهد کرد. قطعاً کسانی پیدا خواهند شد که بعد از خواندن این مورد، زبان به اعتراض باز کنند که: «این روشن شدن چراغ‌ها و قطع شدن نمایش فیلم برای ده دقیقه، من را از دنیای فیلم جدا می‌کند. در نتیجه اصلاً چیز خوبی نیست». در جواب این دوستان عرض می‌کنم اول این که اگر قرار باشد به همین راحتی و تنها با ده دقیقه فاصله از داستان، از دنیای فیلم بیرون بیایید، پس باید تجدیدنظری در سینمادوستی‌تان بکنید و دوم این که مگر شما در خانه چه‌طور فیلم می‌بینید؟! گمانم اگر این عادت هم در سینماهای ما رایج شود، سینما رفتن به عادت دلپذیرتری تبدیل خواهد شد.
.
…و تیتراژ پایانی
یکی از مشکل‌هایی که در سینماهای ما دیده می‌شود بی‌توجهی به تیتراژ پایانی و روشن شدن چراغ‌ها بعد از پایان فیلم و در همان شروع تیتراژ است. این موضوع در سینماهای ترکیه یا لااقل در سینماهایی که نگارنده طی این سال‌ها تجربه کرده، وجود ندارد. به این معنی که مسئول نمایش فیلم یا هر کس دیگری که چراغ‌ها را روشن و خاموش می‌کند (خبر ندارم، شاید در سالن‌های پیشرفته این اتفاق توسط برنامه‌های کامپیوتری و به شکل خودکار انجام می‌گیرد) می‌داند که تیتراژ پایانی، جزوی از فیلم است حتی اگر خیلی‌ها حوصله نداشته باشند بنشینند و آن را تا پایان تماشا کنند. در نتیجه تا به حال برای من اتفاق نیافتاده که با شروع تیتراژ، چراغ سالن هم روشن شود. چراغ تا پایان تیتراژ خاموش می‌ماند و این عادت خوبی‌ست که در این‌جا هم می‌تواند رواج پیدا کند به شرطی که گردانندگان سالن درباره این موضوع تفهیم شده باشند.
این موارد،ریزه‌کاری‌هایی بود از مراسم سینما رفتن در ترکیه. می‌توانیم از روی دست آن‌ها نگاه و چند ترفند خوب را انتخاب کنیم و در این جا هم به کار ببریم تا مراسم فیلم دیدن، به شکل لذت‌بخشی برپا شود، بدون پارگی‌ها، تحمیل‌کردن‌ها و خستگی‌ها.
درود
به نظرم تک تک این آیتم ها میتونن مفید باشن، ولی استراحت بین فیلم خیلی پیشنهاد خوبیه، عالیه!
ممنون
سلام. خوشخالم که خوش‌تان آمد. ممنون.